Rafał Kasprzyk
Kwestią, którą omawia artykuł, jest zagadnienie, remitent dochodząc roszczeń na podstawie weksla, może wykazać swoją wekslową legitymację materialną lub formalną, przedstawiając kserokopię weksla, czy też niezbędne jest przedstawienie jego oryginału.
Zagadnienie to wywołało rozbieżność w orzecznictwie sądów apelacyjnych.
Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z dnia 27 lutego 2014 r., sygn. akt I ACa 1068/13 przyjął, że nieprzedstawienie w postępowaniu sądowym oryginału weksla nie jest konieczne. Istnienie oryginalnego weksla może być dowodzone za pomocą wszelkich środków dowodowych, w tym także zeznań świadków. Udowodnienie przez bank, który został pozwany o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności, że w chwili składania wniosku o nadanie klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi wykonawczego na podstawie weksla, weksel ten posiadał i miał on cechy ważności, jest wystarczającą przesłanką uznania jego legitymacji wekslowej. Posiadacz weksla nie ma obowiązku przedstawiania oryginału weksla w postępowaniu sądowym.
Odmienne stanowisko zajął Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z dnia 16 stycznia 2013 r., I ACa 798/12 , Legalis nr 719531; Lexis.pl nr 5015491. Uznał on, że w razie nieprzedstawienia przez bank oryginału weksla odpada możliwość uznania odpowiedzialności wekslowej dłużnika. Istnienie ważnego zobowiązania może zostać zweryfikowane tylko po przedstawieniu oryginału weksla. Nielegitymowanie się oryginałem weksla uzasadnia przyjęcie braku legitymacji wekslowej posiadacza.
Cytowane orzeczenia zapadły na gruncie powództw opozycyjnych wywodzonych na podstawie art. 840 § 1 pkt 1 k.p.c., zmierzających do pozbawienia wykonalności bankowych tytułów egzekucyjnych wystawionych na podstawie weksla. W konsekwencji wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 14 kwietnia 2015 r., P 45/12, art. 96 i 97 prawa bankowego o bankowych tytułach egzekucyjnych został uchylony ustawą z dnia 25 września 2015 r. (Dz.U. z 2015 r. poz. 1854), która weszła w życie 27 listopada 2015 r. Zagadnienie to ma jednakże walor ogólny na gruncie odpowiedzialności wekslowej. Ma znaczenie w każdym postępowaniu sądowym (także w postępowaniu zwykłym i nakazowym), w którym dochodzone (ustalane) są wierzytelności na podstawie weksla. Weksel jest bowiem papierem wartościowym o charakterze konstytutywnym. Od jego prawidłowego powstania zależy powstanie wierzytelności wekslowej, a jego nieważność pociąga za sobą nieistnienie ucieleśnionego w nim prawa. Skoro weksel inkorporuje istnienie określonego prawa majątkowego, to posiadanie dokumentu wekslowego jest niezbędną przesłanką istnienia prawa, które jest w nim inkorporowane. Te cechy weksla przemawiają za tezą, że nie można wykazać w procesie legitymacji wekslowej w inny sposób, niż poprzez przedstawienie oryginału weksla.
Z drugiej zaś strony weksel jest również dokumentem prywatnym i można bronić poglądu, że jego istnienie w określonym czasie i miejscu może być dowodzone wszelkimi środkami dowodowymi. Temu argumentowi przeczy jednakowoż instytucja umorzenia weksli i papierów wartościowych w ogóle. W razie zaginięcia weksla lub jego utraty uprawniony może wykonywać z niego prawa tylko po przeprowadzeniu postępowania o umorzenie weksla.
Zagadnienie możliwości dochodzenia praw z weksla na drodze sądowej na podstawie kopii weksla ma aspekt zarówno materialnoprawny, jak i procesowy. Z jednej strony weksel jest papierem wartościowym, stanowiącym ucieleśnienie prawa w sensie materialnoprawnym i jego posiadanie jest nieodzowne dla wykazania legitymacji wekslowej, z drugiej zaś strony pojawia się kwestia, czy w postępowaniu sądowym treść weksla może być ustalana na podstawie wszelkich środków dowodowych, nie koniecznie na podstawie oryginału weksla.
W aspekcie procesowym zagadnienia Sąd Najwyższy wypowiadał się na gruncie przepisów o postępowaniu nakazowym. W uchwale z dnia 9 lipca 1993 r., III CZP 90/93, OSNCP 1994, nr 1, poz. 17, stwierdził, że dokumenty zarówno urzędowe, jak i prywatne, wymienione w art. 485 k.p.c., mają charakter wyłącznie środków dowodowych w znaczeniu przewidzianym w art. 244 i 245 k.p.c., natomiast weksle i czeki mają znaczenie o wiele szersze. Przede wszystkim są papierami wartościowymi. Ich funkcje nie ograniczają się do pełnienia roli środka dowodowego, ale spełniają ważne zadanie w obrocie gospodarczym. Chodzi tu o funkcje kredytowe, płatnicze i gwarancyjne (zabezpieczające). Już z samego faktu pełnienia funkcji płatniczych wynika, że nakaz zapłaty może być wydany wyłącznie na podstawie oryginału weksla lub czeku. Podobnie argumentował Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 4 marca 2008 r., IV CSK 457/07, LexPolonica nr 2038666. Zgodnie z art. 485 § 2 k.p.c. sąd wydaje nakaz zapłaty przeciwko zobowiązanemu z weksla należycie wypełnionego, którego prawdziwość lub treść nie nasuwają wątpliwości. Dokumenty na których ma opierać się sąd wydając nakaz zapłaty, powinny być dołączone w oryginałach, przy czym na podstawie art. 485 § 4 k.p.c. dopuszczalne jest wyjątkowo dołączenie odpisów dokumentów. Nie dotyczy to jednak weksla, czeku oraz dokumentów określonych w art. 485 § 3 k.p.c. Nie ma wymogu, aby weksel znajdował się w aktach sprawy. Może on zostać złożony w kasie sądu. Przed wydaniem orzeczenia sąd ma jednak obowiązek dokonać jego oględzin.
Utrata w toku postępowania oryginału weksla wywołuje daleko idące skutki. W wyroku z dnia 4 września 2003 r., IV CKN 395/01, OSNC 2004, nr 10, poz. 164, Sąd Najwyższy stwierdził, iż w sytuacji, gdy po wydaniu nakazu zapłaty zaginął z akt sprawy sądowej weksel, na podstawie którego nakaz wydano, wierzyciel wekslowy w postępowaniu toczącym się w wyniku wniesienia zarzutów może powoływać się na odpowiedzialność wekslową dłużnika jedynie po przedstawieniu postanowienia sądu o umorzeniu zaginionego weksla, co wynika z art. 100 prawa wekslowego. Dopiero bowiem z chwilą umorzenia weksla wierzyciel wekslowy, który nie dysponuje oryginałem, może – zgodnie z dyspozycją tego przepisu – wykonywać prawa z weksla1.
Znaczenie powołanych orzeczeń Sądu Najwyższego jest szersze, niż wynikałby to ze sformułowanych tez i stanów faktycznych, na gruncie których zapadły rozstrzygnięcia. Rozciąga się na dochodzenie praw z weksli (czeków) w postępowaniu sądowym w ogóle, nie tylko w postępowaniu nakazowym, ale także w postępowaniu zwykłym. U podstaw cytowanych judykatów legła kwestia materialnoprawna, mianowicie istota weksla jako papieru wartościowego. W papierze tym inkorporowana jest bowiem wierzytelność pieniężna remitenta. Nie może on dochodzić na drodze postępowania cywilnego tej wierzytelności, gdy nie legitymuje się wekslem, czy to formalnie, czy to materialnie. Z istoty inkorporacji prawa w dokumencie wynika, że wierzyciel wekslowy powinien legitymować się w postępowaniu sądowym oryginałem weksla. Chociaż weksel jest także dokumentem prywatnym w rozumieniu art. 245 k.p.c. (tak Sąd Najwyższy w cytowanym wyżej wyroku z dnia 4 marca 2008 r., IV CSK 457/07), to ze względu na jego szczególny charakter, polegający na ucieleśnieniu w nim wierzytelności, nie może być zastąpiony odpisem, ani tym bardziej kserokopią. Wynika to z art. 9216 k.c. Dowód z weksla stanowi zaś szczególnego rodzaju dowód z oględzin dokumentu w rozumieniu art. 292 k.p.c.
Stanowisku temu nie przeczy możliwość korzystania z odpisów weksli, unormowana w art. 67 i 68 prawa wekslowego. Odpis bowiem legitymuje posiadacza łącznie z oryginałem, także w postępowaniu sądowym. Władanie zaś samym odpisem umożliwia realizację poszukiwania zwrotnego wyłącznie względem tych osób, które umieściły swoje podpisy na odpisie, na podstawie protestu z powodu odmowy wydania oryginału2.
Stanowisko o możliwości dowodzenia praw z weksla za pomocą zeznań świadków i innych środków dowodowych pomija zasadę pisemności zobowiązań wekslowych, której konsekwencją jest tzw. skrypturalna odpowiedzialność osób zobowiązanych wekslowo. Zakres tej odpowiedzialności wiąże się wyłącznie z treścią dokumentu, wynika ex scriptura. Konstytutywność weksla jako papieru wartościowego przejawia się w tym, że od jego prawidłowego powstania (sformułowania) zależy powstanie wierzytelności, a jego nieważność powoduje nieistnienie ucieleśnionego w nim prawa. Weksel inkorporuje określone prawo majątkowe, a ściślej wierzytelność pieniężną. Należy przyjąć, że dokument ten jest jedynym prawnie skutecznym sposobem legitymacji uprawnionego. Posiadanie dokumentu wekslowego jest niezbędną przesłanką istnienia prawa, które jest w nim inkorporowane. Zwykle mówi się w tym przypadku, że „prawo idzie za dokumentem”. Weksel jest warunkiem sine qua non istnienia zobowiązania wekslowego. Z tych też względów roszczeń wekslowych można dochodzić tylko na podstawie oryginału weksla3.
Następny argument przemawiający za nieodzownością posiadania oryginału weksla wypływa z samego pojęcia papieru wartościowego.
Z analizy postanowień art. 9216 k.c. (jeżeli zobowiązanie wynika z wystawionego papieru wartościowego, dłużnik jest obowiązany do świadczenia za zwrotem dokumentu albo udostępnieniem go dłużnikowi celem pozbawienia dokumentu jego mocy prawnej w sposób zwyczajowo przyjęty) i 92114 k.c., normującego umarzanie papierów wartościowych, wynika, że w przepisach tych przez papier wartościowy rozumie się dokument wyrażający określone prawo prywatne majątkowe i tak je ściśle ze sobą zespalający, że do realizacji tego prawa nieodzowne jest okazanie (przedstawienie) dokumentu. Kto utracił dokument, może odzyskać możliwość realizacji wyrażonego w nim prawa w szczególny sposób, tylko przez umorzenie utraconego dokumentu, tj. przez uzyskanie orzeczenia sądu, które albo samo już zastępuje utracony dokument, albo stanowi podstawę do otrzymania nowego dokumentu w miejsce utraconego4. Weksel jest konstytutywnym papierem wartościowym, ponieważ stosunek wekslowy i wynikające z niego uprawnienia powstają wyłącznie w drodze czynności prawnej wystawienia weksla5. Na konstytutywność weksla jako papieru wartościowego wskazuje unormowanie art. 2 w zw. z art. 1 ust. 1 oraz art. 102 w zw. art. 101 prawa wekslowego. Ta cecha weksla przemawia za koniecznością legitymowania się osoby, która z tego papieru wartościowego wywodzi swoje prawa, oryginałem dokumentu. Na trafność tego zapatrywania wskazuje także umowne źródło powstania zobowiązania wekslowego. Umowa ta dochodzi do skutku przez wydanie weksla posiadaczowi. Samo wystawienie dokumentu odpowiadającego przewidzianym dla weksla wymaganiom formalnym nie kreuje zobowiązania wekslowego wystawcy. Do powstania zobowiązań wekslowych tych osób konieczne jest – obok podpisania weksla – wydanie dokumentu6. Należy uznać, że umowa kreująca zobowiązanie wekslowe ma charakter realny. Do wykazania prawa z weksla konieczne jest zatem posiadanie jego dokumentu7.
Argumentu na rzecz bronionego tu poglądu dostarcza zwłaszcza treść art. 9216 k.c. Z przepisu tego wynika, że papier wartościowy musi być przedłożony dłużnikowi do realizacji. Aby chronić dłużnika przed wielokrotnym świadczeniem należności objętej danym dokumentem, przedstawienie dłużnikowi dokumentu powinno być połączone ze zwróceniem mu go albo udostępnieniem w celu pozbawienia mocy prawnej w sposób zwyczajowo przyjęty. Dopóki dokument nie zostanie dłużnikowi przedłożony, dłużnik może odmówić spełnienia świadczenia bez obawy narażenia się na popadnięcie w stan opóźnienia (art. 481 k.c.) lub zwłoki (art. 476 i 491 k.c.)8. Z natury rzeczy wynika, że cel ten może zostać osiągnięty tylko przez przedłożenie oryginału dokumentu.
Zasadniczym wyjaśnieniem znaczenia oryginału weksla jest instytucja przedstawienia do zapłaty, unormowana w art. 38 prawa wekslowego. Ma ona na celu umożliwienie wystawcy sprawdzenie zarówno weksla, jak i legitymacji posiadacza9. Zobowiązany wekslowo powinien mieć możliwość chociażby stwierdzenia, czy weksel nie został pozbawiony cech jego ważności. Przedstawienie weksla do zapłaty następuje także w sytuacji, gdy posiadacz weksla umożliwi trasatowi (wystawcy weksla własnego) zapoznanie się z wekslem w miejscu jego płatności albo w postępowaniu sądowym. Wymaga się jednak, aby miał on możliwość zapoznania się z jego oryginałem10.
Zgodnie z art. 38 prawa wekslowego posiadacz weksla powinien przedstawić go do zapłaty trasatowi (akceptantowi, jeżeli weksel został uprzednio przyjęty). Przedstawienie do zapłaty stanowi przesłankę aktualizacji (wymagalności) roszczenia o zapłatę zarówno w stosunku do dłużnika głównego (akceptanta, wystawcy weksla własnego) i jego awalistów11. Weksel własny powinien zostać przedstawiony wystawcy, co wynika z art. 104 ust. 1 i 103 prawa wekslowego. Innym dłużnikom wekslowym nie trzeba ponownie przedstawiać weksla do zapłaty12. Prawnie relewantne jest zatem przedstawienie weksla własnego do zapłaty jego wystawcy. Nie wywołuje skutków prawnych przedstawienie go poręczycielowi wekslowemu. Trzeba jednak zauważyć, że wystawca powinien mieć realną możliwość zapoznania się z oryginałem weksla, a nie tylko teoretyczną. Samo wezwanie do zapłaty weksla nie czyni zadość temu wymogowi13.
Wracając do kwestii znaczenia przedstawienia do zapłaty, należy zauważyć, że jest on w istocie postawieniem zobowiązania wekslowego w stan wymagalności. Może ta wymagalność nastąpić wskutek złożenia oryginału weksla w sądzie, na przykład poprzez załączenie go do pisma wszczynającego sprawę. Wtedy zobowiązanie wekslowe staje się wymagalne, chociaż wcześniej posiadacz zaniechał przedstawienia14. Wprawdzie nie zawsze termin wymagalności roszczenia wekslowego pokrywa się z dniem jego płatności15, to jednak zasadniczo wymagalność weksla aktualizuje się w dniu przedstawienia do zapłaty. Nawiasem mówiąc ma to istotne znaczenie na przykład w ocenie upływu terminu przedawnienia roszczenia wobec dłużnika wekslowego. Termin przedawnienia rozpoczyna swój bieg od dnia płatności (art. 70 ust. 1 prawa wekslowego), natomiast przerwa biegu terminu przedawnienia może nastąpić i w praktyce najczęściej następuje dopiero przez załączenie oryginału weksla do pisma wszczynającego postępowanie, które zastępuje przedstawienie do zapłaty. Także w sytuacji wcześniejszego przedstawienia do zapłaty nie mamy do czynienia z przerwą biegu terminu przedawnienia wekslowego, co wynika z art. 123 § 1 k.c.
Brak przedstawienia weksla do zapłaty nie powoduje wygaśnięcia zobowiązania wekslowego wystawcy i poręczycieli, zaś art. 38 prawa wekslowego nie formułuje konsekwencji prawnych, wynikających z nie przedstawienia weksla do zapłaty16, to jednak trzeba przyjąć, że płatność weksla w zasadzie oznacza wymagalność wierzytelności pieniężnej inkorporowanej w wekslu.
Ze względu na to, że weksel jest papierem wartościowym, w chwili przedstawienia go do zapłaty, czyli realizacji praw z weksla, które może nastąpić przez złożenie oryginału weksla w postępowaniu sądowym, weksel musi zawierać wszystkie cechy ważności. W przeciwnym razie nie rodzi on zobowiązania wekslowego i musi być oceniony z punktu widzenia prawa cywilnego. Możliwość wystawiania weksli in blanco ma tylko to znaczenie, że w chwili wystawienia weksel może nie zawierać wszystkich cech istotnych i że uprawnionemu służy prawo uzupełnienia go zgodnie z wyraźną albo dorozumianą wolą zawartą w porozumieniu wekslowym. Wprawdzie jeszcze przed wypełnieniem takiego dokumentu mają do niego zastosowanie przepisy prawa wekslowego (np. weksel in blanco może być przenoszony przez indos), nie można jednak takiego dokumentu przedstawić do zapłaty, gdyż w świetle przepisów art. 10, 101 i 102 ust. 1 prawa wekslowego, nie jest on wekslem ważnym. Uzupełnienie weksla in blanco musi nastąpić najpóźniej przed złożeniem go do protestu, jeżeli protest jest konieczny, lub w chwili dochodzenia praw z weksla, a więc praktycznie w chwili wniesienia pozwu. W toku procesu uzupełnienie weksla in blanco nie jest dopuszczalne17. Skoro nie można dowodzić istnienia weksla inaczej, niż przez oględziny jego oryginału, to tym samym nie jest dopuszczalne dowodzenie jego zupełności w chwili przedstawienia do zapłaty w inny sposób, aniżeli przez oględziny weksla. Skoro późniejsze uzupełnienie weksla jest niedopuszczalne i nie wywołuje skutków prawnych (wyjąwszy uzupełnienie braku na podstawie art. 485 § 4 k.p.c. w postępowaniu nakazowym), to to tym bardziej nie może wywołać skutków materialnoprawnych i procesowych złożenie kserokopii nawet wypełnionego weksla.
Niewątpliwie weksel stanowi skuteczne zabezpieczenie wierzytelności i ułatwia wierzycielowi dochodzenie jego roszczeń. Ułatwienie to jest jednak okupione koniecznością zachowania rygoryzmu prawa wekslowego. Nie można tego rygoryzmu zbytnio łagodzić w imię ochrony praw wierzyciela. W przeciwnym wypadku nastąpi niebezpieczeństwo erozji zasad prawa wekslowego.
[1] Wyjątkiem jest odtworzenie akt. W takim postępowaniu odtwarzany jest bowiem także weksel – wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 października 2005 r., II CK 748/04, Lex.
[2] J. Jastrzębski, M. Kaliński Prawo wekslowe i czekowe. Komentarz, Warszawa 2012, uw. 2 do art. 68.
[3] M.H. Koziński (w:) Prawo papierów wartościowych, System Prawa Prywatnego, t. 18 pod red. A. Szumańskiego, Warszawa 2010, s. 191-192, 290.
[4] K. Zawada (w:) Kodeks cywilny. Komentarz, pod red. K. Pietrzykowskiego, T. 2, Warszawa 2013, uw. II.2 do art. 9216, Nb 5; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 grudnia 2006 r., I CSK 299/06, OSNC 2007, Nr 10, poz. 157 (uzasadnienie).
[5] E. Gniewek (w:) Kodeks cywilny. Komentarz, pod red. P. Machnikowskiego, Warszawa 2013, Nb 26.; K. Zawada, op. cit., Nb 18.
[6] Uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 1995 r., III CZP 66/95, OSNC 1995, nr 12, poz. 168; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2004 r., IV CK 712/03, OSNC 2005/7-8 poz. 143.
[7] Por. A. Szpunar, O powstaniu zobowiązania wekslowego (w:) Przekaz i papiery wartościowe. Wybór dzieł Profesora Adama Szpunara w stulecie urodzin, redakcja naukowa W.J. Katner, Warszawa 2013, s. 177; artykuł pierwotnie został opublikowany w Przeglądzie Sądowym 1988, nr 10.
[8] K. Zawada, op. cit., uw. IX.1. do art.9216,Nb 33.
[9] Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 sierpnia 2004 r., III CK 316/03, Lex.
[10] Wyroki Sądu Najwyższego 7 kwietnia 1933 r. C. II. Rw. 597/33 Zb. Orz. 1933/IV poz. 210, z dnia 21 marca 2001 r., III CKN 322/00, OSNC 2001, Nr 11, poz. 164, z dnia 23 listopada 2004 r., I CK 224/04,Lexis.pl nr 370936 i z dnia z dnia 31 marca 2006 r., IV CSK 132/05, Lex.
[11] J. Jastrzębski, M. Kaliński, op. cit, uw. 2 do art. 38.
[12] Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 kwietnia 1998 r., II CKN II CKN 669/97 (OSNC 1998, nr 11, poz. 185); A. Szpunar, Komentarz do prawa wekslowego i czekowego, Warszawa 2001, uw. 2 do art. 38.
[13] Por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 marca 2001 r., III CKN 322/00, OSNC 2001 nr 11, poz. 164.
[14] Por. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 1933 r. C. II. Rw. 597/33 Zb. Orz. 1933/IV poz. 210; Uchwałę Pełnego Składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 1936 r., C Prez. 22/35, Zb. Orz. 1936, nr IX, poz. 333; wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 4 grudnia 2006 r., VI ACa 518/2006, Apelacja. Sąd Apelacyjny w Warszawie 2007, nr 4, poz. C-32.
[15] Por. J. Jastrzębski, M. Kaliński, op. cit, uw. 7 do art. 38.
[16] Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego 2010 r., V CSK 288/09, Lex.
[17] Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 1962 r., II CR 1148/61, Lex; A. Szpunar, Komentarz do prawa wekslowego i czekowego…, uw. 7 do art. 10.
Uwaga! Artykuł został opublikowany w numerze 3 czasopisma Doradca Rynku Nieruchomości 2016 rok. Patrz link do całości numeru.
Rafał Kasprzyk – adwokat dr Rafał Kasprzyk Autor kilkunastu publikacji z dziedziny prawa cywilnego materialnego. Był stypendystą Uniwersytetu w Oxfordzie i w Grenoble. Doświadczenie naukowe i zawodowe: Ukończył aplikanturę sędziowską w Sądzie Wojewódzkim w Łodzi i zdał egzamin sędziowski z wynikiem bardzo dobrym. Następnie odbywał aplikanturę adwokacką w Okręgowej Radzie Adwokackiej w Łodzi i złożył egzamin adwokacki w Okręgowej Radzie Adwokackiej w Warszawie z wynikiem bardzo dobrym. W latach 1990-1992 był członkiem Państwowej Rady Ochrony Środowiska. Od 1989 r. wykonuje zawód adwokata w Izbie Adwokackiej w Łodzi. Specjalizuje się w prawie cywilnym, w szczególności w sprawach z zakresu odpowiedzialności cywilnej, umów, ochrony własności intelektualnej (ochrona dóbr osobistych, prawo autorskie, prawo prasowe, ochrona przed nieuczciwą konkurencją, ochrona znaków towarowych). W 2004 r. “Rzeczpospolita” przyznała mu tytuł lidera usług prawnych w dziedzinie prawa własności intelektualnej i przemysłowej. Był doradcą prawnym i obrońcą osób represjonowanych za działalność antykomunistyczną, między innymi Józefa Śreniowskiego i Jerzego Kropiwinickiego.
